Makine Mühenbdisleri Odası, Sağlık Bakanlığı Pandemi Bilim Kurulu kararlarına ilave olarak, hastane başhekimleri, idare amirleri ve otel/tesis müdürleri/toplu taşıma aracı yöneticileri/okul müdürlükleri tarafından alınabilecek ilave tedbirler açıkladı. Odanın başlıklar halinde sıraladığı ilave tedbirler şunlar: HASTANELERDE PANDEMİ TEDBİRLERİ Yeni inşa edilecek “pandemi hastanesi” veya hastaneler pandemi koşullarına tam adapte edilebilecek hastaneler olmalı ve salgın sona erdiğinde kolayca tekrar normal işletme şartlarına döndürülebilir olmalıdır. Aşağıda yazılı tedbirler/öneriler ülkemizdeki hastanelerin teknik durumları ile ilgili olarak hazırlanmıştır. Yeni tasarlanan hastaneler de, enfeksiyon riski taşıyan hastalar için özel tasarlanmış DIN 1946-4 standardında odalar olmalıdır. NEGATİF BASINÇLI İZOLASYON ODASI: Koronavirüs, tüberküloz, su çiçeği, kızamık, sars, kanamalı ateş gibi hava yolu ile bulaşan enfeksiyon hastaları için izolasyon odasıdır, 1. Sağlık Bakanlığınca tüm hastaneler için bünyesinde makine mühendisi de görevlendirilecek şekilde Pandemi Yönetim Planı Oluşturulmalıdır. Pandemi Yönetim Planı merkezinde görevli makine mühendisi hastanenin havalandırma ve iklimlendirme tesislerinin özelliklerini tespit ederek, bulaş azami korunması için gerekli tedbirleri makine mühendisleri ile koordine ederek, belirlemeli ve uygulamalıdır. 2. Pandemi Yönetim Planı uygulanmasından hastane başhekimi, tesis/otel genel müdürleri sorumlu olmalıdır. 3. Yeni yapılacak hastanelerin kapasitesinin en az %3’ü kadarı DIN 1946-4 standartlarına uygun izolasyon odası olarak tasarlanmalıdır, 4. Yeni yapılacak olan pandemi hastanesi; mimarisi, inşaat mühendisliği, elektrik mühendisliği ve makine mühendisliği alanlarındaki pandemi standartlarına uygun olmalıdır. Bina, teknik donanım, mimari, yangın güvenliği, havalandırma/iklimlendirme teknik özellikleri KTMMOB denetiminden geçmelidir. 5 Hasta odalarında FCU ve split klima her ne kadar bireysel kullanım gibi görünse de odaya sürekli doktor, hemşire ve temizlik görevlilerinin girmeleri nedeniyle salgın döneminde kullanılmaları bulaş riskini artırmaktadır. Bu nedenle hasta odalarının seçiminde dikkat edilecek önemli konulardan biride istenildiğinde pencereleri açılarak havalandırılabilmelidir. 5. Oda servise alınmadan önce dezenfektasyon işleminin yapılması sağlanmalıdır. Oda en az 2 saat havalandırıldıktan sonra yeni hasta kabulü yapılmalıdır. 6. % 100 taze hava ile çalışan sistemlerde üfleme ve emiş hızlarını, virüs dağılmasını engellemek için minimum seviyede tutmak gerekmektedir, 7. Zorunlu olmadıkça resirküle klima sistemleri çalıştırılmamalıdır, çalıştırılması zorunlu olan alanlara taze hava miktarı artırılmalıdır (pencereler açık olmalı) 8. Tavan ve taşınabilir vantilatörler kullanmayın çünkü oda havasını aşırı derecede hareketlendirerek virüs dağılımına sebep olacaktır, 9. Kuru hava enfeksiyon riskini artırmaktadır bu nedenle sistemde % 40-60 oranında nem kalması sağlanmalıdır, 10. Soğuk buhar veren sistemler legionella riski nedeniyle kullanılmamalıdır, 11. Üstten üflenen ve üstten çekilen havalandırma sistemlerinde virüs dağılım riski vardır. Bu nedenle bu sistemler zorunlu olmadıkça kullanılmamalıdır kullanılması halinde üstten üflemenin mümkün olduğunca düşük hızda olması sağlanmalıdır, 12. Pandemi döneminde mümkün olması halinde hasta odaları negatif basınçlı olacak şekilde iklimlendirme sisteminde önlem alınmalıdır, 13. Yeni inşa edilecek tesislerde %100 dış hava iklimlendirme sistemleri ya da pandemi senaryolarına göre tasarlanmış sistemler tasarlanmalıdır, 14. Havalandırmanın yetersiz olduğu ortamlarda pencereler açık tutulmalı varsa duman tahliye fanları çalıştırılmalıdır, 15. Covid 19 hastalarının kullandığı odalarda sistemde HEPA filtresi olması halinde, değişimleri özel koruyucu elbiselerle yapılmalıdır, değiştirme işlemine başlanmadan önce %10 seyreltilmiş çamaşır suyu veya dezenfektan ile temizlik/yıkama yapıldıktan sonra değişim işlemine başlanmalıdır, 16. Tüm hastaneler, oteller, toplu yaşam/kullanım alanları, askeri tesisler iklimlendirme sisteminin güvenli kullanımı için pandemi risk önleme heyetince periyodik olarak denetimleri yapmalıdırlar. OTELLERDE PANDEMİ TEDBİRLERİ OTEL VE DİNLENME TESİSLERİNDE BULUNAN CİHAZ VE SİSTEMLERE AİT ÖNLEMLER: Aşağıda önerilen önlemlerin uygulanabilmesi için otel yönetimi tarafından; bir makine mühendisinin de görev alacağı, pandemi riski önleme heyeti oluşturması gerekmektedir. Görev alan makina mühendis otelin iklimlendirme sistemlerini teknik özelliklerini belirleyerek hazırlayacağı Pandemi Güvenlik Kontrol Formlarına (Makine Mühendisleri Odasından onaylı) istinaden tesisin havalandırma/iklimlendirme, yangın güvenliği sistemlerinin denetimini planlayacak ve takip edecektir. A) KLİMA SANTRALLERİ A.1- TAZE HAVALI KLİMA SANTRALLERİ Taze hava santralleri %100 taze hava ile çalıştırılmaya devam edilecektir. %100 taze havalı klima santralinde debi artırımı ihtiyacı söz konusu ise fan debisi artırılmalıdır. VAV ile kontrol edilen mahallerde CO2 sensörünün sistemi durdurmadan ve taze hava debisini düşürmeden çalışması için gerekli düzenlemeler yapılmalıdır. A.2- KARIŞIM HAVALI KLİMA SANTRALLERİ Karışım havalı klima santralleri %100 taze havalı olarak çalıştırılacaktır. Ortamdan emiş yapılan egzoz havasının taze havaya karışması engellenmelidir. Taze hava alış ağzına pandemi durumunda tam, normal zamanlarda ihtiyaca göre açılmak üzere yeni kapasiteye uygun motorlu damperler konulmalıdır. Bu alanlar için pandemi mahal şartlarına göre üfleme sıcaklığı tayin edilmelidir. A.3 - ÇATI TİPİ PAKET KLİMA CİHAZLARI (ROOFTOP) Çatı Tipi paket klima cihazları %100 taze havayla çalıştırılacaktır. A.4- KLİMA SANTRALLERİNİN DÜZENLENMESİ-Genel Kurallar 1. Klima santrali egzoz atış panjuru ile taze hava emiş panjuru arasında en az 10 m mesafe olmalı ve/veya temiz ve kirli hava karışma riski olmayacak şekilde düzenlenmelidir. Taze hava emiş kanalı ve taze hava panjuru gerekiyorsa %100 taze hava ile çalışabilecek şekilde revize edilmelidir. Taze hava alış ve egzoz atışları insanların yürüme ve bulunma ortamlarında uzaklaştırılmalı ve mümkünse farklı cephelerden olmalıdır. Bu şartın sağlanamaması durumunda egzoz atış ağzında HEPA filtre veya UV-C sistemleri uygulanmalıdır. 2. Aynı şekilde taze hava emiş ağzı riskli ise taze hava girişinde HEPA filtre veya UV-C sistemleri uygulanmalıdır. 3. Mevcut klima santral kapasitesi kontrol edilmeli, taze hava miktarı ve egzoz havası miktarını artırma koşulları irdelenmelidir. İç mekânlara daha fazla taze hava verme ve egzoz debilerini arttırma şartları zorlanmalıdır. 4. Isıtma ve soğutmada kapasite düşümünü engellemek için gerekli tedbirler alınmalıdır. Otellerde pandemi senaryoları oluşturulurken ortak kullanım alanlarındaki kullanıcı sayısı (azami her metre kareye 1 kişi )ve kullanım koşullarına uyulmalıdır. B ) DİĞER CİHAZ VE SİSTEMLERE AİT ÖNLEMLER 1. Otellerde, marketlerde vb. yerlerde bulunan tüm hava perdeleri kapalı konumda tutulmalıdır. 2. Otellerde bulunan Fan-coil, VRV- VRF, ısı pompası, split klima iç üniteleri vb. gibi iç hava sirkülasyonu yapan cihazlar kullanılmamalı veya aşağıdaki tedbirler alınarak çalıştırılmamalıdır. Mevcut cihaz ve sistemlerde, a. HEPA filtre kullanılarak, hava sirkülasyon yönleri kontrol edilerek, bulaş riski minimum seviyede tutulacak şekilde bu cihazlar kullanılabilir. b. Sistemlerde UV-C lambalar uluslararası standartlara uygun olmak ve insan sağlığına zarar vermeyecek şekilde tedbir alınmak kaydıyla, virüsleri yok edecek şekilde gerekli süre ve şiddette uygulanmak koşulu ile kullanılabilir. c. Mahal tipi hava temizleme cihazları uluslararası standartlara uygun olmak ve virüsleri yok edecek şekilde hava hızları uygulanmak koşulu ile hava sirkülasyon yönleri kontrol edilerek bulaş riskini minimum seviyede tutacak şekilde kullanılabilir. Mekân havasının saatteki değişimi miktarları proje literatürlerindeki değerlere göre belirlenmelidir. 3. İçeride çalışan bulunmayan (Server odası, UPS odaları v.b.) mekânlardaki iç üniteler çalıştırılmaya devam edilebilir. 4. Havalandırma tesisatlarında mümkün olduğunca hava türbülansının az olacağı çözümlere gidilmelidir. Mümkün ise üstten üfleme, yer seviyesine yakın yerlerden emiş yapılması hava türbülansını önleyecektir. 5. İç ortam nem seviyesi %40 ile %60 aralığında tutulmalıdır. 6. WC aspiratörleri 7/24 kesintisiz çalıştırılmalıdır. 7. WC'lerde lavabo bataryaları, pisuar muslukları, sıvı sabunluklar el değmeden (fotoselli, dizden, ayakla kumandalı olarak) çalışmalıdır. Ana Kapılar el değmeden açılacak şekilde çalışır olmalıdır (veya el tutamakları sürekli dezenfekte edilmeli) ve sürekli dezenfekte bulundurulmalıdır. Hava ile çalışan el kurutma sistemleri kapatılmalı ve kâğıt havlular kullanılmalıdır. Klozetlerde tek kullanımlık klozet örtüleri kullanılmalıdır (Mümkünse el değmeden otomatik değişen tipler). WC kabinlerine mutlaka dezenfektan ve tuvalet kâğıdı konulmalı ve sık sık kontrol edilmelidir. 8. WC'lerde, sifonu çekmeden önce klozet kapakları kapatılmalıdır. 9. Alaturka WC'ler kullanıma kapatılmalıdır. 10. Tesiste gri su sistemi varsa; toplanan hatlar gri su sistem tankına değil kanalizasyona gönderilmelidir. Gri su ile beslenen hatlara temiz su hattından by-pass hattı çekilmelidir. Veya gri su sisteminin çıkışında eğer yoksa UV-C lamba hücresi vb. dezenfeksiyon sistemi eklenmelidir. 11. Pandemi sürecinde uzun süre kapalı olan ve ara verilerek değişik zamanlarda çalıştırılan sistemlerde olası diğer bakteri ve mantar risklerine dikkat çekilmelidir. Su depoları, soğutma kuleleri, rezervuar gibi alanlarda uygun önlemler alınmalı, tesisat temizliklerinin yapılması önerilmelidir. 12. Otellerde açık otopark alanı yeterli ise kapalı otoparklara araç alınmamalıdır. Açık otopark alanı yeterli değilse ve kapalı otopark kullanılacak ise araç girişine araç dezenfeksiyon havuzu tesis edilmelidir. Kapalı otoparkta egzoz aspiratörleri sürekli çalıştırılmalıdır. 13. Otellerin misafir, ziyaretçi, çalışan ve mal giriş kapılarında hijyenik paspaslar konumlandırılmalıdır. 14. Otoparklara verilen iç mahal egzoz çıkışları var ise bu atış hatları dış ortama kadar taşınmalıdır. C) OTEL YATAK ODALARI: 1. Otel Odalarında bireysel kullanım olduğu için fan coil, VRV-VRF /Isı pompası vb. iç ünite cihazları dezenfeksiyon işlemi yapılarak çalıştırılabilir. Dezenfeksiyon işlemi her müşteri değiştirmede tüm oda ve cihazlar makine mühendisi tarafından belirleneceği şekilde yapılmalıdır. 2. Otel odasını kullananlar dışında oda servisi vb. kişilerin odaya girmesi durumunda müşteri değiştirmede yapıldığı gibi dezenfeksiyon işlemi mutlaka yeniden yapılmalıdır. 3. Oda içerisinde döşemede halı kaplama var ise kolay temizlenebilir ve silinebilir parke/seramik vb malzemelerle değiştirilmesi önerilir. D) MUTFAKLAR: 1. Egzoz aspiratörlerinin çalışması esnasında, egzoz debisinin %80’i oranında taze hava takviyesi yapılmalıdır. Egzoz aspiratörü ile taze hava aspiratörü eş zamanlı çalıştırılacak şekilde önlem alınmalıdır. 2. Mahallerden çekilen egzoz ile yakın bir yerden mutfak hava beslemesi yapılıyorsa egzoz hattı mutfaktan çıkarılarak uygun şartlarda atmosfere atılmalıdır. 3. Mutfak klima santrali ayrı olarak planlanmış olmalıdır. %100 taze havalı olarak çalışacak bu klima santrali sürekli çalıştırılmalıdır. 4. Pişirme ünitelerinin üzerindeki davlumbazlar her gün kullanımı bittikten sonra dezenfekte edilmelidir. 5. Cihazların önlerinde paslanmaz çelikten tavalı ve sifonlu ızgaralar olmalıdır. 6. Sebze ve meyveler elle değil sebze yıkama makinası ile yıkanmalıdır. 7. Mutfak –personel giyinme alanları –personel duş-WC alanları-depolar –mutfak ana giriş kapısı ile diğer mahallerden ayrılmış olmalıdır. Bu alana yetkilendirilmiş personel dışında kişilerin girişleri engellenmelidir. 8. Mutfak girişinde hijyenik paspas oluşturulmalıdır. 9. Servis alanında eğer yoksa garson el yıkama alanı oluşturulmalı ve diz kontrollü ya da ayaktan kumandalı fotoselli su ve sabun dağıtıcı otomatiklerle donatılmış olmalıdır. 10. Ürünlerin hazırlanması ve servisi esnasında kullanılan malzemelerin bulaşıkları mutlaka bulaşık makinesinde minimum 60˚C’de yıkanmalıdır. 11. Mutfak personel üniformaları ve ayakkabı/terlikler günlük olarak minimum 60˚C sıcak suda temizlenmelidir. 12. Soyunma kabinlerinde varlık sensörlü UV-C’lerle önlem alınmalıdır. E) ÇAMAŞIRHANELER: 1. Çamaşırhane klima santrali ayrı olarak planlanmış olmalıdır. %100 taze havalı olarak çalışacak bu klima santrali sürekli çalıştırılmalıdır. 2. Kirli ve temiz alanlar mutlaka ayrılmış olmalıdır. Kirli giriş ve temiz çıkış trafiği hijyen kurallarına göre düzenlenmelidir. 3. Kirli alanların egzozları ayrı bir aspiratörle planlanmamışsa mutlaka back damperler kullanılarak temiz alana hava kaçışı engellenmelidir. 4. Kirli tekstili makineye yükleme yapan personel uygun kıyafet, koruyucu maske ve eldiven ile çalışmalıdır. Kirli tekstil yerde bırakılmamalıdır. Yükleme makine kapasitesi üzerinde olmamalıdır. 5. Temiz alan ise pozitif basınçta tutulmalıdır 6. Temiz alanda %40- %60 RH (bağıl nem) önerilir. 7. Temiz çamaşırlar hazır hale geldiğinde paketlenmiş olarak istiflenmelidir. 8. Hijyenik bariyerli tam otomatik çamaşır makinaları önerilir. 9. Hastane /Tesis /Otel İklimlendirme Teknik Kurulu tarafından bakım ve işletme prosedürlerine uyulmalıdır. F) TOPLU TAŞIMA ARAÇLARI: 1.Toplu taşıma araçlarının pandemi döneminde bulaş riski tedbirlerine uygunluğu için Makine Mühendisleri Odası’ndan teyit alınmalıdır. 2. Toplu taşıma araçlarında yolcu taşıma bölümünün havalandırılması için araç tavanında ki havalandırma kapakları tam (zemine paralel olarak ) açık tutulacaktır, açılı olarak açılmamalıdır. 3. Ayakta yolcu taşınmamalıdır. Taşınmak zorunda kalınması halinde her yolcu arasında asgari 1 metre mesafe bırakılmalıdır. 4. Her hizmet periyodu sonrasında araç dezenfekte edilmeli ve havalandırılmalıdır. Toplu taşıma araçlarında klima çalıştırılmamalı, yan pencere üzerinde bulunan sürmeli havalandırma pencereleri açık tutulmalıdır.