Hepimiz tarihte yok olan toplulukların ilgi çekiçi  hikayelerine tanık olmuşuzdur.

 Maya ve Yucatan kültürleri, Paskalya Adası'nın yerlileri, Anasazi bunlardan birkaçı.

Gizemli uygarlıkların hikayelerini hala duyuyor okuyoruz..Klovis uygarlığı ,İndus vadisi uygarlığı,Grit uygarlığı,Aksum Krallığı gibi.

Peki sizce bu uygarlıklar neden çöktü?

Son  otuz yıl içinde de arkeologlar, bu çöküşlerin birçoğunun arkasında çevresel sorunların önemli bir neden olduğunu ortaya çıkardılar.

 Öte yandan, dünyanın bir çok yerinde de toplumlar binyıllardır yok oluş belirtisi göstermeden gelişmelerini sürdürmektedir: Japonya, Java, Tonga ve Tikopea.

 Şu halde, öyle görünüyor ki, bazı bölgelerdeki toplumlar diğerlerinden daha hassas ve kırılgan.Peki bu kırılganlığın sebebi ne olabilir. Bazı toplumların neden diğerlerinden daha kırılgan olduklarını nasıl anlarız? Bu soru, açık bir şekilde günümüzü de ilgilendiren bir soru. Çünkü bugünde , daha yeni olan çöküşe uğramış toplumlar görüyoruz: Somali, Ruanda ve eski Yugaslavya. Ayrıca çöküşün eşiğinde olabilecek toplumlar da var: Nepal, Endonezya ve Kolombiya gibi.

Peki ya biz? 

Toplumumuzun, geçmiş zaman toplumları gibi çökmesini engellemek için çıkarabileceğimiz  hangi dersler var? 

Kuşkusuz, bu sorunun cevabı sadece tek bir kritere bağlı  olmayacaktır. .

Ve Karmaşık bir konu olduğu ortada. 

Toplumsal çöküşleri incelerken, beş maddelik bir çerçeveye ulaşmış bu konuda kafa yoranlar:

Beş kalemlik bir liste. 

Bu listeyi, İskandinav Grönland toplumunun yok oluşu üzerinden açıklamışlar.

İskandinav Grönland toplumu yazılı kaynakları olan Avrupalı bir toplumdu, dolayısıyla bu insanları ve amaçları büyük ölçüde biliniyordu. MS 984'te İskandinavlar Grönland'a gidip yerleştiler ve 1450'de yok oldular -- toplumları çöktü, ve toplumlarının içindeki her bir birey de öldü.

Niye sonunda hepsi öldü? Beş noktalı çerçevedeki ilk kalem;

 İnsanların, çevrelerine yaptıkları etki: insanların dikkatsizce bağımlı oldukları kaynakları tüketmeleri.

 İskandinavya Vikingleri de dikkatsizce humuslu toprağın erozyonuna ve ormansızlaşmasına yol açtılar. Bu onlar için ciddi bir sorundu; çünkü ormanı kullanarak kömür, kömürü kullanarak da demir yapıyorlardı. Dolayısıyla, demiri olmayan bir Avrupalı Demir Çağı toplumuna dönüştüler.

 Listedeki ikinci  kalem iklim değişikliği.

 İklimler ılıyabilir, soğuyabilir, kuruyabilir veya nemlenebilir. Grönland'daki Vikingler'e bakarsak, 1300'lü yıllarda ve özellikle 1400'lerde iklimlerinin soğuduğunu görürüz. Soğuk bir iklim illâ ölümcül olmak zorunda değil, çünkü bu soğuyan iklim, Inuitler'e yani Grönland Eskimoları'na  köstek olmaktansa destek oldu. Peki neden Grönland İskandinavları'nın işine yaramadı?  Grönland, tahıl gibi ana gıda maddelerini yetiştirmek için ideal değildir ve çok az ağaç vardır.Buzullar genişledi, sıcaklıklar düştü ve rüzgarlar hızlandı,ki bu durum aşırı sömürülmüş durumdaki bitki örtüsü hesaba katıldığında erozyona yol açarken, yükselen deniz seviyesi değerli meraları yok etti  İskandinavların aksine İnuitler, ileri zıpkınla avlanma teknolojilerini kullanarak kış buzullarında halkalı fokları solunum deliklerinden avlıyorlardı,çiftliklerine ve meralarına güvenen İskandinavlara oranla Grönland’ın daha büyük kısımlarını kullanıyorlardı. Çiftlikler ve meralar, tabii ki de ani soğuklara daha dayanıksızdı ve arkeolojik kayıtların gösterdiğine göre bazı çiftlik sakinleri göç etmek yerine aç kaldı ve öldü. Bazıları ise göç etti.

 Listedeki üçüncü kalem de komşu dost toplumların desteği.

Eğer bu destek ortadan kalkarsa, bu toplumu çöküşe yaklaştırabilir. Grönland İskandinavları anavatanları Norveç ile ticaret yapıyorlardı. Ancak bu ticaret hem Norveç'in zayıflamasıyla, hem de Grönland ve Norveç arasındaki denizin buzlanmasıyla giderek azaldı.

Listedeki dördüncü kalem de hasım toplumlarla ilişkiler.

 Grönland İskandinavları'nın hasımları İnuitler'di  yani Grönland'ı İskandinavlar'la paylaşan Eskimolar. İlişkileri kötüydü. İnuitler'in, İskandinavlar'ı öldürdüklerini biliyoruz; daha da önemlisi, İskandinavyalılar'ın fok balığı avlamak için yılın belli bir zamanında gitmeye mecbur oldukları dış fiyortlara ulaşımlarını engellemiş olmalı büyük olasılık.

Son olarak da, listedeki beşince kalem,

 Toplumun politik, ekonomik, sosyal ve kültürel faktörlere göre çevresel sorunlarını fark edip bu sorunları çözebilme ihtimalinin artması veya azalması.

 Grönland İskandinavları'nın Hıristiyan olup da katedral inşaasına büyük yatırım yapmaları, şeflerin birbirleriyle rekabet etmeleri ve İnuitler'i aşağılık bulup onlardan ders almayı reddetmeleri, çevresel sorunlarını çözmelerini zorlaştıran kültürel faktörlerdi.

 İşte, beş maddelik çerçeve, Grönland İskandinavları'nın çöküşü ve nihai yok oluşlarını böyle açıklıyor.

Sonraki Köşe yazısı :TOPLUMLAR NEDEN ÇÖKER 2 (Biz de çöker miyiz)