10.madde Temel Hakların Niteliği ve Korunması (1)Herkes, kişiliğine bağlı, dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez temel hak ve özgürlüklere sahiptir. (2)Devlet, kişinin temel hak ve özgürlüklerini, kişi huzuru, sosyal adalet ve hukuk devleti ilkeleriyle bağdaşmayacak biçimde sınırlayan siyasal, ekonomik ve sosyal bütün engelleri kaldırır; insanın maddi ve manevi varlığının gelişmesi için gerekli koşulları hazırlar. (3)Devletin yasama, yürütme ve yargı organları, kendi yetki sınırları içinde, bu Kısım kurallarının tam olarak uygulanmasını sağlamakla yükümlüdürler.
DEĞİŞTİRİLMESİ ÖNERİLEN KKTC ANAYASA MADDELERİ
10.madde Temel Hakların Niteliği ve Korunması (1)İnsan onuruna dokunulamaz. İnsan onuruna saygı, devlet ve toplum yaşamının temel ilkesidir. (2)Temel hak ve özgürlükler, insan onuruna yakışır bir yaşamın vazgeçilmez unsurları olarak bir bütün oluşturur. (3)Herkes, kişiliğine bağlı, dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez temel hak ve özgürlüklere sahiptir. (4)Devlet, kişinin temel hak ve özgürlüklerini, kişi huzuru, sosyal adalet ve hukuk devleti ilkeleriyle bağdaşmayacak biçimde sınırlayan siyasal, ekonomik ve sosyal bütün engelleri kaldırır, insanın maddi ve manevi varlığının gelişmesi için gerekli koşulları hazırlar. (5)Devletin yasama, yürütme ve yargı organları, kendi yetki sınırları içinde, bu Kısım kurallarının tam olarak uygulanmasını sağlamakla, temel hak ve özgürlükleri sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle bağdaşmayacak surette sınırlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldırmakla yükümlüdürler.”
YÜRÜRLÜKTE OLAN ANAYASA MADDELERİ
Madde 11 Temel Hak ve Özgürlüklerin Özü ve Sınırlanması Temel hak ve özgürlükler, özüne dokunmadan, kamu yararı, kamu düzeni, genel ahlak, sosyal adalet, ulusal güvenlik, genel sağlık ve kişilerin can ve mal güvenliğini sağlamak gibi nedenlerle ancak yasalarla kısıtlanabilir.
DEĞİŞTİRİLMESİ ÖNERİLEN KKTC ANAYASA MADDELERİ
Madde 11 Temel Hak ve Özgürlüklerin Özü ve Sınırlanması (1)Temel hak ve özgürlükler, kamu yararı, kamu düzeni, sosyal adalet, ulusal güvenlik, genel sağlık ve kişilerin can ve mal güvenliğini sağlama amaçlarıyla ve ayrıca Anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere ve amaçlara bağlı olarak, ancak yasayla sınırlanabilir. (2)Bu sınırlamalar, Anayasanın sözüne ve ruhuna, demokratik toplum düzeninin gereklerine ve ölçülülük ilkesine aykırı olamaz; hak ve özgürlüğün özüne dokunamaz. Yasayla, temel hak ve özgürlüğün kullanılmasını etkisiz kılacak sınırlama getirilemez. (3)Sınırlama sebeplerinin, amaçları ve ölçütleri Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatları dikkate alınarak yorumlanır.”
YÜRÜRLÜKTE OLAN ANAYASA MADDELERİ
Anayasaya Yeni 12A Maddesinin Eklenmesi
DEĞİŞTİRİLMESİ ÖNERİLEN KKTC ANAYASA MADDELERİ
Anayasaya Yeni 12A Maddesinin Eklenmesi 12A. Etnik, dinsel ya da dilsel azınlıklara mensup kişiler, gruplarının diğer üyeleriyle birlikte, kendi kültürlerini yaşamak, kendi dinlerini açıkça ilan etmek ve gereklerini yerine getirmek ve kendi dillerini kullanmak hakkından yoksun bırakılamazlar. Devlet, söz konusu hakların kullanımını sağlamak için gerekli koşulları yaratmakla yükümlüdür.”
YÜRÜRLÜKTE OLAN ANAYASA MADDELERİ
Madde 15 Hayat ve Vücut Bütünlüğü Hakkı (1) Herkes, hayat ve vücut bütünlüğü hakkına sahiptir. (2)Yasanın ölüm cezası ile cezalandırdığı bir suçtan dolayı hakkında yetkili bir mahkemece verilen bir hükmün yerine getirilmesi dışında kimsenin hayatına son verilemez. Yasa böyle bir cezayı, ancak savaş halinde vatana ihanet, devletlerarası hukuka göre korsanlık ve tedhiş suçları için veya müebbet hapis cezası gerektiren bir suçtan mükerrer mahkumiyet halinde koyabilir. (3)Yasa ile konduğu zaman ve gösterildiği şekilde: (a) Kişinin ve malvarlığının, başka türlü kaçınılması ve tamiri olanaksız aynı derecede bir zarara karşı savunulması; veya (b) Bir kişinin yakalanması veya yasaya uygun tutukluluktan kaçmasının önlenmesi; veya (c) Bir ayaklanmanın veya karşı koymanın bastırılması amacıyla girişim eylem sırasında kesin olarak gerekli olduğu kadar zor kullanmak suretiyle yaşama son verilmesi, (1). ve (2). Fıkra kurallarına aykırı sayılmaz.
DEĞİŞTİRİLMESİ ÖNERİLEN KKTC ANAYASA MADDELERİ
Madde 15 Hayat ve Vücut Bütünlüğü Hakkı (1)Herkes hayat ve vücut bütünlüğü hakkına sahiptir. Tıbbi zorunluluklar ve kanunda yazılı haller dışında, kişinin vücut bütünlüğüne dokunulamaz; rızası olmadan bilimsel ve tıbbi deneylere tabi tutulamaz. Devlet, insan bedeninin ve organlarının ticari kazanç kaynağı haline getirilmesine yönelik girişimleri engellemek ve bu yöndeki fiilleri cezalandırmak için gerekli düzenleme ve uygulamaları yapar. (2)Ölüm cezası verilemez. (3)Yasa ile konduğu zaman ve gösterildiği şekilde, kişinin, başka türlü kaçınılması ve tamiri olanaksız aynı derecede bir zarara karşı savunulması amacıyla yaşama son verilmesi, (1)’inci fıkra hükmüne aykırı sayılamaz.”
YÜRÜRLÜKTE OLAN ANAYASA MADDELERİ
Anayasaya Yeni 35A Maddesinin Eklenmesi
DEĞİŞTİRİLMESİ ÖNERİLEN KKTC ANAYASA MADDELERİ
Çocuk Hakları (1)18 yaşını doldurmamış olan her insan çocuk sayılır. (2)Cinsiyet, cinsel kimlik, cinsel yönelim, din, mezhep, dil, ırk, renk, etnik köken, doğum yeri, uyruk, zihinsel ve bedensel gelişim durumu, evlilik içi veya dışı doğmuş olma ve ailesinin veya yasal vasisinin herhangi bir özelliği dahil olmak üzere başka herhangi bir sebeple ayrım gözetilmeksizin tüm çocuklar yasa önünde eşittirler; Çocuk Hakları Sözleşmesi ve çocuk haklarını düzenleyen diğer uluslararası sözleşmeler ışığında özel olarak korunurlar ve tüm insan haklarından, hiçbir ayrım gözetilmeksizin yararlandırılırlar. (3)Çocuklar, kendi iyilikleri için gereken korumayı ve bakımı alma hakkına sahiptir. Her çocuk, yüksek yararına açıkça aykırı olmadıkça, ana ve babasıyla doğrudan ve kişisel ilişki kurma ve bu ilişkiyi sürdürme hakkına sahiptir. (4)Yasama organı, idari makamlar, mahkemeler, kamusal ya da özel yardım kuruluşları, çocuklarla ilgili tüm eylem ve işlemlerinde, çocuğun yararını öncelikle dikkate alırlar. (5)Devlet, çocukların ruhsal, bedensel, bilişsel, etik ve sosyal gelişimlerinin sağlıklı ilerlemesi için gerekli olan her türlü önlemi alır. Ailesinin veya yasal vasisinin ekonomik durumu veya ülkedeki yasal statüsü ne olursa olsun, her çocuğun, eğitim, sağlık ve sosyal hizmet haklarından yararlanması sağlanır. Çocuğun, ekonomik sömürüye ve her türlü tehlikeli ya da eğitimine zarar verecek ya da sağlığı veya bedensel, zihinsel, ruhsal, etik ve sosyal gelişmesi için zararlı olabilecek nitelikte işte çalıştırılmasına karşı korunması için gerekli önlemler alınır. Yasada düzenlenen istisnai işler hariç, 14 yaşını doldurmamış çocuklar çalıştırılamazlar. (6)Devlet, her türlü ihmal, istismar ve şiddete karşı çocukları koruyucu önlemleri alır. Devlet yetkililerinin ihmal, istismar ve şiddet mağduru çocuklarla yaptıkları görüşmelerde, çocuk hakları ve çocuk psikolojisi alanında uzman bir kişi hazır bulunur. (7)Her çocuk, düşünce, vicdan ve din özgürlüğüne sahiptir. (8)Görüşlerini oluşturma yeteneğine sahip çocuğun kendini ilgilendiren her konuda görüşlerini serbestçe ifade etme hakkı vardır. Çocuklarla ilgili tüm eylem ve işlemlerde, çocuğun görüşleri, yaşıyla ve olgunluk derecesiyle orantılı olarak dikkate alınır. (9)Suça itilen çocuklar tarafından işlendiği iddia edilen suçlarla ilgili soruşturma ve kovuşturmalarda, bu konuda uzman kolluk kuvvetleri, çocuk hakları ve çocuk psikolojisi alanında uzman olan kişilerden yardım alarak görev yaparlar. (10)Suça itilen çocuklar tarafından işlenen suçlarla ilgili davalara, bu konuda uzman yargıçlardan oluşan ve çocuk hakları ve çocuk psikolojisi alanında uzman olan kişilerin uzmanlıklarından yararlanan çocuk mahkemelerinde bakılır. (11)Suça itilen çocuklar tarafından işlenen suçlarla ilgili davalarda, çocuklar mutlaka avukat yardımından yararlanırlar. Çocuğun avukatının olmadığı durumlarda, mahkemenin bu amaçla bir avukat görevlendirmesi zorunludur. (12)Mahkeme kararıyla ceza alan suça itilen çocuklar, cezalarını, çocukların ihtiyaçları dikkate alınarak kurulmuş, rehabilitasyon amaçlı, özel çocuk ceza infaz kurumlarında çekerler. (13)Devlet, ister tek başına olsun, ister anne-babası veya herhangi başka bir kimse ile birlikte bulunsun, mülteci statüsü kazanmaya çalışan ya da uluslararası veya iç hukuk kural ve usulleri uyarınca mülteci sayılan her çocuğun, Çocuk Hakları Sözleşmesi ve diğer uluslararası insan hakları sözleşmelerince sağlanan koruma ve insani yardım haklarından yararlanmasını sağlar.”
YÜRÜRLÜKTE OLAN ANAYASA MADDELERİ
Madde 40 Çevrenin Korunması (1) Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. (2) Gerçek veya tüzel kişiler, hiçbir amaçla, insan sağlığını bozacak veya deniz varlıklarını tehlikeye düşürecek nitelikteki sıvı, gaz ve katı maddeleri denizlere, barajlara, göllere veya derelere akıtamaz veya dökemez. (3) Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek Devletin, gerçek ve tüzel kişilerin ödevidir. (4) Devlet, milli parklar oluşturulması amacıyla gerekli önlemleri alır.
DEĞİŞTİRİLMESİ ÖNERİLEN KKTC ANAYASA MADDELERİ
Madde 40 Çevrenin Korunması (1)Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. (2)Gerçek veya tüzel kişiler, hiçbir amaçla, insan sağlığını bozacak veya deniz varlıklarını tehlikeye düşürecek nitelikteki sıvı, gaz ve katı maddeleri denizlere, barajlara, göllere veya derelere akıtamaz veya dökemez. Devlet, bu konuda gerekli önlemleri almakla yükümlüdür. Bu fıkrayı ihlal edenlere uygulanacak cezalar yasayla düzenlenir. (3)Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek, Devletin, gerçek ve tüzel kişilerin ödevidir. Herkes, çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek amacıyla yetkili makamlara başvurma ve dava açma hakkına sahiptir. Çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek amacıyla açılan davalar, mahkemelerce, çevrenin henüz kirlenmemiş olması gerekçe gösterilerek reddedilemez. (4)Devlet, milli parklar oluşturulması amacıyla gerekli önlemleri alır.”
YÜRÜRLÜKTE OLAN ANAYASA MADDELERİ
Madde 70 Siyasi Parti Kurma ve Partilerin Siyasi Hayattaki Yeri (1) Yurttaşlar, siyasal parti kurma ve usulüne göre partilere girme ve çıkma hakkına sahiptir. (2) Siyasal partiler, önceden izin almadan kurulur ve serbestçe faaliyette bulunur. (3) Siyasal partiler, ister iktidarda ister muhalefette olsunlar, demokratik siyasal hayatın vazgeçilmez öğeleridir. (4) Siyasal partiler, bir seçimden doksan gün öncesine kadar kurulup tüzel kişilik kazanmadıkça o seçime katılamaz. (5) Yargıçlar, savcılar, silahlı kuvvetler mensupları, polis mensupları, kamu görevlileri ve on sekiz yaşından küçük olanlar siyasal parti kuramaz ve siyasal partilere üye olamaz. (6) Siyasal partilere Devletçe yapılacak yardım yasa ile düzenlenir.
DEĞİŞTİRİLMESİ ÖNERİLEN KKTC ANAYASA MADDELERİ
Madde 70 Siyasi Parti Kurma ve Partilerin Siyasi Hayattaki Yeri (1) Yurttaşlar, siyasal parti kurma ve usulüne göre partilere girme ve çıkma hakkına sahiptir. (2) Siyasal partiler, önceden izin almadan kurulur ve serbestçe faaliyette bulunur. (3) Siyasal partiler, ister iktidarda ister muhalefette olsunlar, demokratik siyasal hayatın vazgeçilmez öğeleridir. (4) Siyasal partiler, bir seçimden doksan gün öncesine kadar kurulup tüzel kişilik kazanmadıkça o seçime katılamaz. (5) Yargıçlar, savcılar, silahlı kuvvetler mensupları, polis mensupları ve on sekiz yaşından küçük olanlar siyasal parti kuramaz ve siyasal partilere üye olamaz. Kamu görevlilerinin siyasi partilere üye olması yasaklanamaz. Kamu görevlileri siyasi partilerin yönetim organlarında görev alamazlar. (6) Siyasal partilere Devletçe yapılacak yardım yasa ile düzenlenir.”
YÜRÜRLÜKTE OLAN ANAYASA MADDELERİ
Madde 74 Yurt Ödevi (1) Silahlı Kuvvetlerde yurt ödevi, her yurttaşın hakkı ve kutsal ödevidir. (2) Yurt ödevine ilişkin kurallar yasa ile düzenlenir.
DEĞİŞTİRİLMESİ ÖNERİLEN KKTC ANAYASA MADDELERİ
Madde 74 Yurt Ödevi Yurt ödevi her yurttaşın hakkı ve ödevidir. Bu hizmetin Silahlı Kuvvetlerde veya kamu kesiminde ne şekilde yerine getirileceği veya getirilmiş sayılacağı yasayla düzenlenir.”
YÜRÜRLÜKTE OLAN ANAYASA MADDELERİ
Madde 76 Dilekçe Hakkı (1) Herkes, kendileriyle veya kamu ile ilgili dilek ve şikayetleri hakkında tek başına veya topluca, yetkili makamlara yazı ile başvurma ve bunların süratle incelenmesi ve karara bağlanması hakkına sahiptir. Gerekçeye dayanacak olan bu karar, en geç otuz gün içinde, dilek ve şikayet sahibine yazılı olarak bildirilir. Böyle bir karardan zarar gören herkes veya otuz gün içerisinde kendisine bir karar bildirilmeyen her ilgili, dilek ve şikayet konusu hakkında yetkili mahkemeye başvurabilir. (2) Yurttaşlar, tek başlarına veya topluca Cumhuriyet Meclisine yazı ile başvurma hakkına sahiptir. Bu hakkın kullanılma biçimi yasa ile düzenlenir.
DEĞİŞTİRİLMESİ ÖNERİLEN KKTC ANAYASA MADDELERİ
Madde 76 Dilekçe Hakkı 1) Herkes, kendileriyle veya kamu ile ilgili dilek ve şikayetleri hakkında tek başına veya topluca, yetkili makamlara yazı ile başvurma ve bunların gecikmeksizin incelenmesini ve karara bağlanmasını isteme hakkına sahiptir. Dilekçe üzerine verilecek karar, başvuru tarihinden itibaren en geç otuz gün içinde, dilek ve şikayet sahibine yazılı olarak bildirilir. Kararın gerekçeli olması ve ilgili kişilerin başvurabileceği mercilerin ve başvuru sürelerinin kararda açık biçimde gösterilmesi zorunludur. Böyle bir kararla ciddi ve makul ilgisi bulunan, bu karardan zarar gören veya otuz gün içerisinde kendisine bir karar bildirilmeyen her ilgili, bu Anayasa’da ve yasada belirtilen süreler içerisinde ve usuller çerçevesinde görevli mahkemeye başvurabilir. Başsavcılığın ve Yüksek Mahkeme’nin dilekçeler üzerine verecekleri idari kararlar da bu fıkra hükümlerine tabidir. (2) Yurttaşlar, tek başlarına veya topluca Cumhuriyet Meclisine yazı ile başvurma hakkına sahiptir. Yurttaşların Cumhuriyet Meclisi’ne yaptıkları başvurular bu konuda görevlendirilen Komite tarafından incelenir. Komite, gerekli görmesi hâlinde yasa önerisi yapma yetkisine sahiptir. Yurttaşların Cumhuriyet Meclisi’ne yazı ile başvurma hakkının kullanılma biçimi yasa ile düzenlenir.”
YÜRÜRLÜKTE OLAN ANAYASA MADDELERİ
Anayasaya Yeni 76A Maddesinin Eklenmesi
DEĞİŞTİRİLMESİ ÖNERİLEN KKTC ANAYASA MADDELERİ
Bilgi Edinme Hakkı (1) Herkes, kendisiyle veya kamu ile ilgili konularda Devletin yetkili organ ve makamlarından bilgi ve belge edinme hakkına sahiptir. (2) Devletin yetkili organ ve makamları, bilgi edinme hakkının kullanılması konusunda yapılan başvuruları, en geç otuz gün içerisinde cevaplandırmak ve talep edilen bilgi ve belgeyi yazılı olarak vermekle yükümlüdür. Talep edilen bilginin verilmemesi veya eksik verilmesi hâlinde, ilgili kişi, 152. maddede düzenlenen yollardan yararlanmak suretiyle mahkemeye başvurabilir. Talep edilen bilginin süresinde ya da hiç verilmemesi veya eksik verilmesi dolayısıyla bir zarara uğrayan kişi, zararının giderilmesi istemiyle idare aleyhine dava açabilir. (3) Talep edilen bilginin verilmemesi ya da eksik verilmesi durumunda yargı organlarına başvurulmadan önce itiraz edilebilecek bir Bilgi Edinme ve Değerlendirme Kurulu kurulur. Bilgi Edinme ve Değerlendirme Kurulu’na yapılacak başvurular dava açma süresini durdurur. (4) Bilgi edinme hakkı, ulusal güvenliği, kamu düzenini, özel hayatı, ticari sırları ve idari ve adli soruşturma ve kovuşturmanın selametini korumak amacıyla yasayla sınırlanabilir. (5) Bilgi edinme hakkının kullanılmasına ilişkin esas ve usuller ve Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu’nun oluşumuna ve çalışmasına ilişkin kurallar yasayla düzenlenir.”
YÜRÜRLÜKTE OLAN ANAYASA MADDELERİ
Madde 81 Cumhuriyet Meclisinin Toplantıları ve Çalışma Düzeni (1) Cumhuriyet Meclisi toplantıları, Meclisin kendi binasında yapılır. (2) Cumhuriyet Meclisi, milletvekili genel seçimi sonuçlarının Resmi Gazete'de yayımlanmasından sonraki onuncu gün, saat 10.00'da kendiliğinden toplanır. Meclise, toplantıda hazır bulunan en yaşlı milletvekili başkanlık eder; en genç iki milletvekili de katiplik görevini yerine getirir. Bu toplantıda, milletvekilleri and içerler ve Başkanlık Divanı seçimlerine geçilir. Başkanlık Divanı seçimleri bu tarihten başlayarak en geç on gün içinde tamamlanır. (3) Cumhuriyet Meclisi, her yıl Ekim ayının ilk iş günü kendiliğinden toplanır ve olağan olarak Haziran ayı sonuna kadar çalışır. (4) Cumhuriyet Meclisi çalışmalarını kendi yaptığı İçtüzük kurallarına göre yürütür. İçtüzük kuralları, siyasal parti gruplarının Cumhuriyet Meclisinin bütün faaliyetlerine üye sayısı oranında katılmalarını sağlayacak yolda düzenlenir. Siyasal parti grupları en az beş üyeden oluşur, (5) Cumhuriyet Meclisi üye tamsayısının salt çoğunluğu ile toplanır ve Anayasada başka kural yoksa, toplantıya katılanların salt çoğunluğu ile karar verir. Olumlu ve olumsuz oyların eşitliği halinde, oya sunulan husus reddedilmiş sayılır. Ancak çekimserlik, olumlu veya olumsuz oylardan fazla olanın yönünde karar verilmesini peşin olarak kabul etmek anlamına gelir. (6) Cumhuriyet Meclisi, Cumhurbaşkanı, Cumhuriyet Meclisi Başkanı, Bakanlar Kurulu veya en az on milletvekilinin istemi üzerine olağanüstü toplantıya çağrılabilir. (7) Cumhuriyet Meclisi Genel Kurulundaki görüşmeler açıktır ve tutanak dergisinde tam olarak yayımlanır. (8) Cumhuriyet Meclisi, Genel Kurul kararı ile kapalı oturumlar yapabilir, Bu oturumlardaki görüşmelerin yayını, Cumhuriyet Meclisi Genel Kurul kararına bağlıdır. (9) Cumhuriyet Meclisindeki açık görüşmelerin, o oturumdaki Başkanlık Divanının önerisi üzerine Genel Kurulca başka bir karar alınmadıkça, her türlü vasıta ile yayını serbesttir.
DEĞİŞTİRİLMESİ ÖNERİLEN KKTC ANAYASA MADDELERİ
Madde 81 Cumhuriyet Meclisinin Toplantıları ve Çalışma Düzeni (1) Cumhuriyet Meclisi haftada en az iki kez toplanır. Toplantılar, Meclisin kendi binasında yapılır. (2) Cumhuriyet Meclisi, milletvekili genel seçimi sonuçlarının Resmi Gazete'de yayımlanmasından sonraki onuncu gün, saat 10.00'da kendiliğinden toplanır. Meclise, toplantıda hazır bulunan en yaşlı milletvekili başkanlık eder; en genç iki milletvekili de katiplik görevini yerine getirir. Bu toplantıda, milletvekilleri ant içerler. Bu toplantı ile yeni yasama dönemi ve birinci yasama yılı başlamış olur. Başkanlık Divanı seçimleri en geç hükümetin güvenoyu almasından sonraki onuncu gün tamamlanır. (3) Milletvekilleri İçtüzükte belirlenecek kurallara uygun biçimde, kendilerinin, eşlerinin ve velayetleri altındaki çocuklarının mal ve para varlığına ilişkin yazılı servet beyanlarını vermedikçe ant içmelerine izin verilmez. Milletvekilleri, görev sürelerinin sonunda, İçtüzükte belirlenen zamanda, göreve başlamadan önce izledikleri yönteme uygun olarak, yeniden yazılı servet beyanı vermek zorundadırlar. Bu yükümlülüğü yerine getirmeyenler ve yalan beyanda bulunduğu Yüksek Seçim Kurulu tarafından tespit edilenler yeniden milletvekili adayı olamazlar. Servet beyanları, Meclis Başkanlığı’nca, Resmi Gazete’de yayınlanmak suretiyle kamuoyunun bilgisine sunulur. (4) Cumhuriyet Meclisi, her yıl Eylül ayının ilk iş günü kendiliğinden toplanır ve olağan olarak Haziran ayı sonuna kadar çalışır. Cumhuriyet Meclisi, çalışmalarına, bir yasama yılında en fazla 15 gün ara verebilir. (5) Cumhuriyet Meclisi çalışmalarını kendi yaptığı İçtüzük kurallarına göre yürütür. İçtüzük kuralları, siyasal parti gruplarının Cumhuriyet Meclisinin bütün faaliyetlerine üye sayısı oranında katılmalarını sağlayacak şekilde düzenlenir. Genel Kurul, herhangi bir gruba mensup olmayan milletvekillerinin de Divan ve komitelere üye olmasına karar verebilir. Siyasal parti grupları en az beş üyeden oluşur. (6) Cumhuriyet Meclisi, en az 17 üye ile toplanır. Ve Anayasa’da başkaca bir hüküm yoksa, toplantıya katılanların salt çoğunluğu ile karar verir; ancak karar yeter sayısı hiçbir şekilde 14’den az olamaz. Olumlu ve olumsuz oyların eşitliği halinde, oya sunulan husus reddedilmiş sayılır. Ancak çekimserlik, olumlu veya olumsuz oylardan fazla olanın yönünde karar verilmesini peşin olarak kabul etmek anlamına gelir. (7) Cumhuriyet Meclisi, Cumhurbaşkanı, Cumhuriyet Meclisi Başkanı, Bakanlar Kurulu veya en az on milletvekilinin istemi üzerine olağanüstü toplantıya çağrılabilir. (8) Cumhuriyet Meclisi Genel Kurulundaki görüşmeler açıktır ve tutanak dergisinde ve Meclis internet sitesinde tam olarak yayımlanır. (9) Cumhuriyet Meclisi, Genel Kurul kararı ile kapalı oturumlar yapabilir. Bu oturumlardaki görüşmelerin yayını, Cumhuriyet Meclisi Genel Kurul kararına bağlıdır. (10) Cumhuriyet Meclisindeki açık görüşmelerin, o oturumdaki Başkanlık Divanının önerisi üzerine Genel Kurulca başka bir karar alınmadıkça, her türlü vasıta ile yayını serbesttir.”
YÜRÜRLÜKTE OLAN ANAYASA MADDELERİ OLAN ANAYASA MADDELERİ
Madde 83 “Başkanlık Divanı” 1) Cumhuriyet Meclisi Başkanlık Divanı, milletvekilleri arasından seçilen bir Meclis Başkanı, bir Meclis Başkan Yardımcısı, yeterli sayıda Katip ve İdare Amirinden oluşur. (2) Cumhuriyet Meclisi Başkanlık Divanı, bir kurul olarak çalışır ve Meclisteki grupların sayılarıyla orantılı olarak oluşturulur. (3) Meclis Başkanı ve Meclis Başkan Yardımcısı seçimi, bir yasama döneminde iki kez yapılır. İlk devre için seçilenlerin görev süresi üç, ikinci devre için seçilenlerin görev süresi ise iki yıldır. İkinci devre Meclis Başkanı ve Meclis Başkan Yardımcısı seçimi dördüncü yasama yılının başlangıcından başlayarak en geç on gün içinde tamamlanır. İkinci devre Meclis Başkanı ve Meclis Başkan Yardımcısı seçilinceye kadar eskilerin görevi devam eder. (4) Meclis Başkanı ve Meclis Başkan Yardımcısı seçimi gizli oyla yapılır. İlk dört oylamada üye tamsayısının salt çoğunluğu aranır. Dördüncü oylamada da salt çoğunluk sağlanamazsa, bu oylamada en çok oy alan iki aday için beşinci oylama yapılır. Beşinci oylamada en fazla oy alan aday seçilmiş olur. (5) Kâtip ve İdare Amirlerinin sayısı, hizmet süreleri ve seçimlerine ilişkin kurallar Cumhuriyet Meclisi İçtüzüğünde belirlenir.
DEĞİŞTİRİLMESİ ÖNERİLEN KKTC ANAYASA MADDELERİ
Madde 83 “Başkanlık Divanı” (1) Cumhuriyet Meclisi Başkanlık Divanı, milletvekilleri arasından seçilen bir Meclis Başkanı, bir Meclis Başkan Yardımcısı, yeterli sayıda katip ve idare amirinden oluşur. (2) Cumhuriyet Meclisi Başkanlık Divanı, bir kurul olarak çalışır ve Meclisteki grupların sayıları ile orantılı olarak oluşturulur. (3) Meclis Başkanı ve Meclis Başkan Yardımcısı seçimi, bir yasama döneminde iki kez yapılır. İlk devre için seçilenlerin görev süresi üç, ikinci devre için seçilenlerin görev süresi ise iki yıldır. İkinci devre Meclis Başkanı ve Meclis Başkan Yardımcısı seçimi dördüncü yasama yılının başlangıcından başlayarak en geç on gün içinde tamamlanır. İkinci devre Meclis Başkanı ve Meclis Başkan Yardımcısı seçilinceye kadar eskilerin görevi devam eder. 26 milletvekilinin yazılı önerisi üzerine Genel Kurul, Meclis üye tam sayısının salt çoğunluğunun oyu ile, Meclis Başkanı veya Meclis Başkan Yardımcısının görevine, görev süresi dolmadan önce son verebilir. Böyle bir karar üzerine, karar tarihinden itibaren en geç on gün içinde boşalan makam için seçim yapılır. Seçilen kişi, yerine seçildiği kişinin görev süresi dolana kadar görev yapar. Yeni Meclis Başkanı veya Meclis Başkan Yardımcısı seçilene kadar eskisinin görev süresi devam eder. (4) Meclis Başkanı ve Meclis Başkan Yardımcısı seçimi gizli oyla yapılır. İlk dört oylamada üye tamsayısının salt çoğunluğu aranır. Dördüncü oylamada da salt çoğunluk sağlanamazsa, bu oylamada en çok oyu alan iki aday için beşinci oylama yapılır. Beşinci oylamada en fazla oy alan aday seçilmiş olur. (5) Katip ve idare amirlerinin sayısı, hizmet süreleri ve seçimlerine ilişkin kurallar Cumhuriyet Meclisi İçtüzüğünde belirlenir.”
YÜRÜRLÜKTE OLAN ANAYASA MADDELERİ
Madde 84 Yasama Dokunulmazlığı (1) Milletvekilleri, Cumhuriyet Meclisi çalışmalarındaki oy ve sözlerinden, bunları dışarıda tekrarlamaktan veya açığa vurmaktan sorumlu tutulamazlar. (2) Seçimden önce veya sonra suç işlediği ileri sürülen milletvekili, Cumhuriyet Meclisinin kararı olmadıkça tutuklanamaz ve yargılanamaz. Ölüm veya beş yıl veya daha çok hapis cezasını gerektiren suçüstü durumu, bu kuralın dışındadır; ancak, yetkili kişi, durumu derhal Cumhuriyet Meclisine bildirmek zorundadır. (3) Seçimden önce veya sonra milletvekili hakkında verilmiş cezanın yerine getirilmesi, dönem sonuna bırakılır. Milletvekilliği süresince zaman aşımı işlemez.
DEĞİŞTİRİLMESİ ÖNERİLEN KKTC ANAYASA MADDELERİ
Madde 84 Yasama Dokunulmazlığı (1) Milletvekilleri, Cumhuriyet Meclisi çalışmalarındaki oy ve sözlerinden, bunları dışarıda tekrarlamaktan ve açığa vurmaktan sorumlu tutulamazlar. (2) Seçimden önce veya sonra suç işlediği ileri sürülen milletvekili, Cumhuriyet Meclisi’nin kararı olmadıkça tutuklanamaz; siyasi nitelikli eylemlerinden dolayı yargılanamaz. Ölüm veya beş yıl veya daha çok hapis cezası gerektiren suçüstü durumu bu kuralın dışındadır; ancak yetkili kişi, durumu derhal Cumhuriyet Meclisi’ne bildirmek zorundadır.”
YÜRÜRLÜKTE OLAN ANAYASA MADDELERİ
Madde 90 Uluslararası Andlaşmaları Uygun Bulma (1) Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti adına yabancı devletlerle veya uluslararası kuruluşlarla yapılacak andlaşmaların onaylanması Cumhuriyet Meclisinin onaylamayı bir yasa ile uygun bulmasına bağlıdır. (2) Ekonomik, ticari veya teknik ilişkileri düzenleyen ve süresi bir yılı aşmayan andlaşmalar, Devlet maliyesi bakımından yüklenme getirmemek, kişi hallerine ve yurttaşların yabancı memleketlerdeki mülkiyet haklarına dokunmamak koşuluyla, yayımlanma ile yürürlüğe konabilir. Bu takdirde, bu andlaşmalar, yayımlanmalarından başlayarak bir ay içinde Cumhuriyet Meclisinin bilgisine sunulur. (3) Uluslararası bir andlaşmaya dayanan uygulama andlaşmaları ile yasanın verdiği yetkiye dayanılarak yapılan ekonomik, ticari, teknik veya idari andlaşmaların Cumhuriyet Meclisince uygun bulunması zorunluluğu yoktur; ancak bu şekilde yapılan ekonomik ve ticari andlaşmalarla gerçek kişilerin haklarını ilgilendiren andlaşmalar, yayımlanmadan yürürlüğe konulamaz. (4) Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti yasalarına değişiklik getiren her türlü andlaşmaların yapılmasında, (1). fıkra kuralları uygulanır. (5) Usulüne göre yürürlüğe konulmuş uluslararası andlaşmalar yasa hükmündedir. Bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesi olarak görev yapan Yüksek Mahkemeye başvurulamaz.
DEĞİŞTİRİLMESİ ÖNERİLEN KKTC ANAYASA MADDELERİ
Madde 90 Uluslararası Andlaşmaları Uygun Bulma (1) Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti adına yabancı devletlerle veya uluslararası kuruluşlarla yapılacak antlaşmaların onaylanması Cumhuriyet Meclisinin onaylamayı bir yasa ile uygun bulmasına bağlıdır. (2) Ekonomik, ticari veya teknik ilişkileri düzenleyen ve süresi bir yılı aşmayan antlaşmalar, Devlet maliyesi bakımından yüklenme getirmemek, kişi hallerine ve yurttaşların yabancı memleketlerdeki mülkiyet haklarına dokunmamak koşuluyla, yayımlanma ile yürürlüğe konabilir. Bu takdirde, bu antlaşmalar, yayımlanmalarından başlayarak bir ay içinde Cumhuriyet Meclisinin bilgisine sunulur. (3) Uluslararası bir antlaşmaya dayanan uygulama antlaşmaları ile yasanın verdiği yetkiye dayanılarak yapılan ekonomik, ticari, teknik veya idari antlaşmaların Cumhuriyet Meclisince uygun bulunması zorunluluğu yoktur; ancak bu şekilde yapılan ekonomik ve ticari antlaşmalarla gerçek kişilerin haklarını ilgilendiren antlaşmalar, yayımlanmadan yürürlüğe konulamaz. (4) Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti yasalarına değişiklik getiren her türlü uluslararası antlaşmanın yapılmasında, (1). fıkra kuralları uygulanır. (5) Usulüne göre yürürlüğe konulmuş uluslararası antlaşmalar yasa hükmündedir. Bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesi olarak görev yapan Yüksek Mahkemeye başvurulamaz. Mahkemeler, Anayasa’daki temel hak ve özgürlüklere ilişkin hükümleri, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihadına uygun biçimde yorumlarlar. Usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel hak ve özgürlüklere ilişkin uluslararası antlaşmalarla kanunların aynı konuda farklı hükümler içermesi nedeniyle çıkabilecek uyuşmazlıklarda uluslararası antlaşma hükümleri esas alınır.”
YÜRÜRLÜKTE OLAN ANAYASA MADDELERİ
Madde 93 Kesin Hesaplar Kesin hesap yasa tasarıları, yasada daha kısa bir süre kabul edilmemiş ise, ilgili oldukları mali yılın sonundan başlayarak en geç bir yıl içinde, Bakanlar Kurulunca Cumhuriyet Meclisine sunulur. Sayıştay, genel uygunluk bildirimini, ilişkin olduğu kesin hesap yasa tasarısının verilmesinden başlayarak en geç altı ay içinde Cumhuriyet Meclisine sunar.
DEĞİŞTİRİLMESİ ÖNERİLEN KKTC ANAYASA MADDELERİ
Madde 93 Kesin Hesaplar (1) Kesin hesap yasa tasarıları, yasada daha kısa bir süre kabul edilmemiş ise ilgili oldukları mali yılın sonundan başlayarak en geç bir yıl içinde Bakanlar Kurulunca Cumhuriyet Meclisine sunulur. Sayıştay genel uygunluk bildirimini ilişkin olduğu kesin hesap yasa tasarısının verilmesinden başlayarak en geç altı ay içinde Cumhuriyet Meclisine sunar. (2) Kesin hesap yasa tasarısı ile uygunluk bildiriminin Cumhuriyet Meclisine verilmiş olması, Sayıştay’ın ilgili yıla ait denetim yapmasına engel değildir.”
YÜRÜRLÜKTE OLAN ANAYASA MADDELERİ
Madde 114 “Yüksek Yönetim Denetçisi (Ombudsman) (1) Yönetimin herhangi bir hizmet veya eyleminin, yürürlükteki mevzuata ve mahkeme kararlarına uygun olarak yapılıp yapılmadığını veya herhangi bir yürütsel veya yönetsel birim veya görevli tarafından veya onlar adına yapılan herhangi bir hizmet veya eylemi denetlemek, soruşturmak yetkililere rapor sunmak veya yasada belirlenecek diğer görevleri yerine getirmek amacı ile, Cumhurbaşkanlığınca, Meclisin onayı ile, bir Yüksek Yönetim Denetçisi atanır. (2) Yüksek Yönetim Denetçisinde aranan nitelikler, yetki ve görevleri Yasa ile düzenlenir. Yüksek Yönetim Denetçisinin görevden alınma koşulları, bir Yüksek Mahkeme üyesine uygulanan koşullara denk tutulur. (3) Yargı organları ile dış politikayı ve ülke savunmasını ilgilendiren konular Yüksek Yönetim Denetçisinin yetki alanı dışındadır.
DEĞİŞTİRİLMESİ ÖNERİLEN KKTC ANAYASA MADDELERİ
Madde 114 “Yüksek Yönetim Denetçisi (Ombudsman) (1) Şikayet üzerine veya re’sen harekete geçerek, yönetimin herhangi bir işlem, ihmal veya eyleminin hukuka ve insan haklarına uygun ve yerinde olup olmadığını denetlemek, Cumhurbaşkanı’na, Cumhuriyet Meclisi’ne ve yasada belirtilen diğer makamlara rapor sunmak ve yasada belirlenecek diğer görevleri yerine getirmek amacıyla, Yüksek Adliye Kurulu’nun göstereceği üç aday arasından, Cumhuriyet Meclisi’nce altıncı fıkra uyarınca seçilecek bir kişi, Cumhurbaşkanı tarafından Yüksek Yönetim Denetçisi (Ombudsman) olarak atanır. (2) Yüksek Yönetim Denetçisi (Ombudsman) dairesinin kuruluşu, Yüksek Yönetim Denetçisi’nin yetki ve görevleri ve Yüksek Yönetim Denetçisi olarak atanacak kişide aranan nitelikler yasayla belirlenir. (3) Yüksek Yönetim Denetçisinin görev süresi altı yıldır. Bir kişi bir dönemden fazla Yüksek Yönetim Denetçiliği yapamaz. (4) Yüksek Adliye Kurulu, Yüksek Yönetim Denetçisi olarak seçilip atanmak üzere başvuruda bulunan, yasada belirlenen nitelikleri taşıyan kişiler arasından seçeceği üç kişinin isimlerini Yüksek Yönetim Denetçisi adayı olarak Cumhuriyet Meclisi’ne sunar. Yüksek Adliye Kurulu, bu kişilerin Yüksek Yönetim Denetçisi adayı olarak belirlenmesinin gerekçelerini de Meclis’e bildirir. (5) Cumhuriyet Meclisi’nde yapılacak oylama için partiler grup kararı alamazlar ve Meclis’te açık oylama yapılamaz. (6) Cumhuriyet Meclisi’nde yapılacak ilk oylamada, Meclis üye tamsayısının 2/3’sinin oyunu alan aday Cumhurbaşkanı’nca Yüksek Yönetim Denetçisi olarak atanır. İlk oylamada hiçbir aday bu çoğunluğa ulaşamazsa, ikinci oylamada Meclis toplantısına katılan milletvekillerinin 2/3’sinin oyunu alan aday; hiçbir aday bu çoğunluğa ulaşamazsa, üçüncü oylamada, Meclis toplantısına katılan milletvekillerinin salt çoğunluğunun oyunu alan aday Cumhurbaşkanı tarafından Yüksek Yönetim Denetçisi olarak atanır. (7) Hiçbir organ, makam, merci veya kişi, Yüksek Yönetim Denetçisi’ne emir ve talimat veremez, genelge gönderemez. Yüksek Yönetim Denetçisi’nin görevden alınma koşulları, bir Yüksek Mahkeme yargıcının görevden alınma koşullarına denk tutulur. (8) Yargısal işlemler ile dış politikayı ve ülke savunmasını ilgilendiren konular Yüksek Yönetim Denetçisinin yetki alanı dışındadır. Yönetimin bu alanlar dışındaki işlem, ihmal ve davranışları ile yönetsel yargı kararlarının uygulanmasının denetlenmesi Yüksek Yönetim Denetçisi’nin yetki alanı dışında tutulamaz. (9) Yüksek Yönetim Denetçisi’ne idari işlem, ihmal ve eylemlerin hukuka aykırı olduğu iddiasıyla yapılan başvurular dava açma süresini durdurur. (10) Yüksek Yönetim Denetçisi’nin tüm raporları Resmi Gazete’de yayınlanır, basın ve yayın yoluyla kamuya açıklanır. Bu raporlarda yapılan önerilerin gereklerinin yerine getirilmemesi durumunda, Yüksek Yönetim Denetçisi, ilgili kişi veya kişilerin konuyla ilgili dava açabilmesi için maddi ve hukuki yardım sağlama yetkisine sahiptir.”
YÜRÜRLÜKTE OLAN ANAYASA MADDELERİ
Madde 119 “Yerel Yönetimler (1) Yerel yönetimler, bölge, belediye veya köy ve mahalle halkının yerel olarak gereksinmelerini kaşılamak üzere kuruluş ilkeleri yasa ile belirtilen ve karar organları seçimle oluşturulan kamu tüzel kişileridir. (2) Yerel yönetimlerin kuruluş ve görevleri ile yetkileri, yerel yönetim ilkesine uygun olarak yasa ile düzenlenir. (3) Yerel yönetim organlarının seçimleri 68. maddedeki ilkelere uygun olarak dört yılda bir yapılır.
DEĞİŞTİRİLMESİ ÖNERİLEN KKTC ANAYASA MADDELERİ
Madde 119 “Yerel Yönetimler (1) Yerel yönetimler, belediye, köy ve mahalle halkının yerel ortak gereksinmelerini karşılamak üzere kuruluş ilkeleri yasa ile belirtilen ve yürütme ve karar organları seçimle oluşturulan kamu tüzel kişileridir. (2) Yerel yönetimlerin kuruluş ve görevleri ile yetkileri, yerinden yönetim ilkesine uygun olarak yasa ile düzenlenir. (3) Yerel yönetim organlarının seçimleri 68. maddedeki ilkelere uygun olarak dört yılda bir yapılır. Bir kimse en fazla üç kez belediye başkanı seçilebilir. (4) Yerel yönetimlerin organlarının ve bu organların üyelerinin görevleri seçilme yeterliliğinin kaybedilmesi durumunda kendiliğinden sona erer. (5) Yerel yönetim organlarının hukuka aykırı işlemleriyle yerel yönetimi yıllık bütçesinin en az onda biri tutarında zarara uğratmaları hâlinde, İçişleri ile Görevli Bakanın başvurusu üzerine, Yüksek İdare Mahkemesi kararıyla görevlerine son verilebilir. Yüksek İdare Mahkemesi, yargılamanın sağlıklı bir biçimde yapılabilmesi için ihtiyaç duyulması hâlinde, İçişleri ile Görevli Bakanlığın talebi üzerine, yerel yönetimin seçilmiş organına, yargılama tamamlanana kadar, görevden el çektirebilir. “
YÜRÜRLÜKTE OLAN ANAYASA MADDELERİ
Madde 122 Tüzük ve Yönetmelikler Anayasa ve yasa açıkça yetki vermedikçe Devletin hiçbir organı, tüzük yapamaz ve yürürlüğe koyamaz. Yönetmelikler de ancak tüzüklere uygun olarak yapılır ve yürürlüğe konur.
DEĞİŞTİRİLMESİ ÖNERİLEN KKTC ANAYASA MADDELERİ
Madde 122 Tüzükler, Yönetmelikler Ve Diğer Düzenleyici İşlemler (1) Bakanlar Kurulu, Anayasa’nın veya yasaların açıkça yetki verdiği durumlarda, yasalara aykırı olmamak şartıyla tüzük çıkarabilir. (2) İdare, Anayasa’nın veya yasaların açıkça yetki verdiği durumlarda, yasalara ve tüzüklere aykırı olmamak şartıyla yönetmelik çıkarabilir. (3) Tüzüklerin yasalara, yönetmeliklerin de yasalara veya tüzüklere aykırı olduğu iddiasıyla Yüksek İdare Mahkemesi’ne başvurulabilir. Yüksek İdare Mahkemesi, bu başvurular üzerine, tüzük veya yönetmeliklerin tamamen veya kısmen hükümsüz ve etkisiz olduğuna ve herhangi bir sonuç doğurmayacağına karar verebilir. (4) İdarenin çıkaracağı, bu Anayasa’da ya da yasalarda belirtilen diğer düzenleyici işlemler, Anayasa’ya, yasalara, tüzüklere ve yönetmeliklere aykırı olamaz. Bu düzenleyici işlemlerin Anayasa’ya, yasalara, tüzüklere ya da yönetmeliklere aykırılığı iddiasıyla Yüksek İdare Mahkemesi’ne başvurulabilir. Yüksek İdare Mahkemesi, bu başvurular üzerine, düzenleyici işlemlerin tamamen veya kısmen hükümsüz ve etkisiz olduğuna ve herhangi bir sonuç doğurmayacağına karar verebilir.”
YÜRÜRLÜKTE OLAN ANAYASA MADDELERİ
Anayasaya Yeni 131A Maddesinin Eklenmesi
DEĞİŞTİRİLMESİ ÖNERİLEN KKTC ANAYASA MADDELERİ
Yükseköğretim Planlama Denetleme, Akreditasyon ve KoordinasyonnKurulu (YÖDAK) 131A. Yükseköğretim kurumlarının öğretimini planlamak, düzenlemek, denetlemek, yükseköğretim kurumlarındaki eğitim-öğretim ve bilimsel araştırma faaliyetlerini yönlendirmek, bu kurumların yasada belirtilen amaç ve ilkeleri doğrultusunda kurulmasını, geliştirilmesini ve üniversitelere tahsis edilen kaynakların etkili bir biçimde kullanılmasını sağlamak ve öğretim elemanlarının yetiştirilmesi için planlama yapmak maksadı ile YÖDAK kurulur.”
YÜRÜRLÜKTE OLAN ANAYASA MADDELERİ
Madde 132 Mali Denetim (1) Mali denetim organı olan Sayıştay, kamu gelir ve giderlerini denetler ve sonucu bir raporla Cumhuriyet Meclisine ve Bakanlar Kuruluna bildirir. Mali konularda Cumhuriyet Meclisine ve Bakanlar Kuruluna yardım eder. (2) Sayıştayın başkan ve üyelerinin nitelikleri, atanmaları, kuruluş ve işleyişi yasa ile düzenlenir.
DEĞİŞTİRİLMESİ ÖNERİLEN KKTC ANAYASA MADDELERİ
Madde 132 Mali Denetim (1) Sayıştay, başkan, üyeler ve denetçilerden oluşan bağımsız mali denetim organıdır. (2) Sayıştay mali açıdan özerktir. (3) Sayıştay, genel bütçeye dahil daire, kurum ve kuruluşların, genel bütçe içinde yer almayan kamu kurum ve kuruluşlarının, yerel yönetimlerin, sabit veya döner sermayeli kuruluşlar ile fonların, kamu iktisadi teşebbüsleri ile iştiraklerinin ve yasayla Sayıştay denetimine tabi tutulan diğer kurum ve kuruluşların gelir, gider ve taşınmaz mallarını ve devlete ait ikraz, istikraz ve taahhütler ile bütçeye irat kaydedilip kaydedilmediğine bakılmaksızın uluslararası yardımları Cumhuriyet Meclisi adına denetlemek, sorumluların hesap ve işlemlerini incelemek ve devlete veya yukarıda sayılan kurum ve kuruluşlara verilen zararların tazminine karar vermekle görevlidir. (4) Sayıştay, Anayasa Mahkemesi tarafından gönderilen, siyasal partilerin kesin hesaplarını inceler ve bu konuda hazırlayacağı raporları Anayasa Mahkemesi’ne sunar. Sayıştay’ın hazırlayacağı rapor, Anayasa Mahkemesi’nin kararıyla birlikte Resmi Gazete’de yayımlanır. (5) Sayıştay’ın denetim usul ve esasları yasayla düzenlenir. (6) Sayıştay, yaptığı denetimler aracılığıyla ulaştığı sonuçları içeren raporları, Cumhuriyet Meclisi’ne, Bakanlar Kurulu’na, ilgili kurumlara ve basın ve yayın yoluyla kamuya açıklar. (7) Sayıştay, Cumhuriyet Meclisi ve Bakanlar Kurulu tarafından mali konularda sorulan sorulara yazılı olarak yanıt verir. (8) Sayıştay başkan ve üyeleri, yasada belirtilen niteliklere sahip adaylar arasından Cumhuriyet Meclisi’nce, gizli oyla seçilir. Sayıştay başkanı ve her Sayıştay üyesi için ayrı ayrı oylama yapılır. Cumhuriyet Meclisi’nde yapılacak birinci oylamada Meclis üye tamsayısının salt çoğunluğunun oyunu alan aday seçilmiş sayılır. Birinci oylamada hiçbir aday bu çoğunluğa ulaşamazsa, birinci oylamada en fazla oyu alan iki aday arasında yapılan seçimde en fazla oyu alan aday seçilmiş sayılır. (9) Sayıştay başkan ve üyelerinin nitelikleri, görev ve yetkileri, aylık ve ödenekleri, hakları ve yükümlülükleri yasayla düzenlenir. (10) Sayıştay başkan ve üyelerinin görevlerine ancak Yüksek Mahkeme yargıçlarının görevlerine son vermeyi gerektirecek sebeplerle ve yöntemlerle, Yüksek Adliye Kurulu tarafından son verilebilir. (11) Sayıştay başkan ve üyeleri hakkındaki disiplin işlemleri, Yüksek Adliye Kurulu tarafından, Yüksek Mahkeme üyelerinin tabi olduğu esas ve usullere bağlı olarak yapılır. (12) Sayıştay denetçilerinin atanmaları, meslekte ilerlemeleri ve disiplin işlemleri Sayıştay Yüksek Kurulu tarafından yapılır. Sayıştay Yüksek Kurulu, Sayıştay Başkanı, Sayıştay Başkanı tarafından görevlendirilen bir üye, Sayıştay uzman ve baş denetçilerinin kendi aralarından seçecekleri bir üye ve Cumhuriyet Meclisi tarafından seçilecek bir üyeden oluşur. Kurulun başkanı Sayıştay başkanıdır. Kurul kararlarının verilmesi sırasında oylamada eşitlik olması halinde Başkanın ayırt edici oyu vardır. (13) Sayıştay’ın kuruluşu, işleyişi, denetçilerin nitelikleri, atanmaları, meslekte ilerlemeleri, görev ve yetkileri, hakları ve yükümlülükleri, aylık ve ödenekleri, disiplin kuralları ve diğer özlük işleri yasayla düzenlenir.”
YÜRÜRLÜKTE OLAN ANAYASA MADDELERİ
Madde 143 Yüksek Mahkemenin Oluşumu ve Görev Bölümü (1) Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Yüksek Mahkemesi bir Başkan ve yedi yargıçtan oluşur. Başkanın yokluğunda en kıdemli yargıç ona vekillik eder. (2) Yüksek Mahkeme; Anayasa Mahkemesi, Yüce Divan, Yargıtay ve Yüksek İdare Mahkemesi görevlerini yapar. (3) Yüksek Mahkeme, Başkan ve dört yargıç ile toplanarak Anayasa Mahkemesi görevini yapar. Yüksek Mahkemenin en son atanan iki yargıcı yedek yargıç olarak görev yapar. Başkanın oturumda bulunmadığı hallerde, en kıdemli yargıç başkanlık eder. Bu Anayasanın 148. maddesi uyarınca Anayasa Mahkemesine havale edilen konuların duruşmasında, havale kararına taraf olan yargıç veya yargıçlar görev alamaz veya karara iştirak edemezler. (4) Yüksek Mahkeme, Başkan ve iki yargıç ile veya sadece üç yargıç ile toplanarak Yargıtay veya Yüksek İdare Mahkemesi olarak görev yapar. Bu görev çerçevesinde verilen kararlar nihaidir. Başkanın oturumda bulunmadığı hallerde en kıdemli yargıç Başkanlık eder. Ancak, Yüksek Mahkemeye Yüksek İdare Mahkemesi olarak doğrudan doğruya başvurulması yasa ile gösterilen haller dışındaki başvurular, Yüksek İdare Mahkemesinde görevli tek yargıç tarafından incelenip karara bağlanır. Tek yargıç tarafından verilecek kararlara karşı üç yargıçtan oluşan Yüksek İdare Mahkemesine istinafen başvurulabilir. (5) Yargıtay veya Yüksek İdare Mahkemesinde görev yapacak olan Yüksek Mahkeme yargıçları, her adli yılın başlangıcından önce o adli yıl için Yüksek Mahkeme tarafından belirlenir ve bir adli yıl için o yargıç, Yargıtay veya Yüksek İdare Mahkemesinde görev yapar. Ancak, Yargıtay veya Yüksek İdare Mahkemesinde bir yıl için görevli olan yargıçlardan herhangi birinin geçici olarak görevini yürütemediği hallerde Yüksek Mahkeme Başkanının görevlendireceği başka bir yargıç o görevi yürütebilir.
DEĞİŞTİRİLMESİ ÖNERİLEN KKTC ANAYASA MADDELERİ
Madde 143 Yüksek Mahkemenin Oluşumu ve Görev Bölümü (1) Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Yüksek Mahkemesi bir Başkan ve en az dokuz yargıçtan oluşur. Başkanın yokluğunda en kıdemli yargıç ona vekillik eder. (2) Yüksek Mahkeme; Anayasa Mahkemesi, Yüce Divan, Yargıtay ve Yüksek İdare Mahkemesi görevlerini yapar. (3) Yüksek Mahkeme, Başkan ve dört yargıç ile toplanarak Anayasa Mahkemesi görevini yapar. Yüksek Mahkemenin en son atanan iki yargıcı yedek yargıç olarak görev yapar. Başkanın oturumda bulunmadığı hallerde, en kıdemli yargıç başkanlık eder. Bu Anayasanın 148. maddesi uyarınca Anayasa Mahkemesine havale edilen konuların duruşmasında, havale kararına taraf olan yargıç veya yargıçlar görev alamaz veya karara iştirak edemezler. (4) Yüksek Mahkeme, Başkan ve iki yargıç ile veya sadece üç yargıç ile toplanarak Yargıtay veya Yüksek İdare Mahkemesi olarak görev yapar. Bu görev çerçevesinde verilen kararlar kesindir. Başkanın bulunmadığı hallerde en kıdemli yargıç Başkanlık eder. İdare mahkemesi kararlarına karşı Yüksek İdare Mahkemesi’ne, istinaf yoluyla başvurulabilir. Kaza mahkemesi, ceza mahkemesi, çocuk mahkemesi ve yasayla kurulmaları hâlinde ticaret mahkemesi ve iş mahkemesi kararlarına karşı Yargıtay’a istinaf yoluyla başvurulabilir. (5) Yargıtay veya Yüksek İdare Mahkemesinde görev yapacak olan Yüksek Mahkeme yargıçları, her adli yılın başlangıcından önce o adli yıl için Yüksek Mahkeme tarafından belirlenir ve bir adli yıl için o yargıç, Yargıtay veya Yüksek İdare Mahkemesinde görev yapar. Yüksek İdare Mahkemesi yargıçları Yüksek Mahkeme üyeliğine seçilmeden önce idare mahkemesinde; Yargıtay yargıçları da Yüksek Mahkeme üyeliğine seçilmeden önce, kaza, ceza, çocuk ve yasayla kurulmaları halinde ticaret ve iş mahkemelerinde görev yapmış yargıçlar arasından görevlendirilir. Bu nitelikte yeterli Yüksek Mahkeme yargıcı bulunmaması hâlinde Yüksek Adliye Kurulu, eksik kalan görevlere hangi Yüksek Mahkeme yargıçlarının atanacağını takdir eder. Ancak Yargıtay veya Yüksek İdare Mahkemesinde bir yıl için görevli olan yargıçlardan herhangi birinin geçici olarak görevini yürütemediği hallerde Yüksek Mahkeme Başkanının görevlendireceği başka bir yargıç o görevi yürütebilir.”
YÜRÜRLÜKTE OLAN ANAYASA MADDELERİ
Madde 144 Anayasa Mahkemesinin Yetkileri (1) Anayasa Mahkemesi bu Anayasa, yasa ve Mahkeme Tüzüğü kurallarında gösterilen bütün konularda kesin olarak karar vermek hususunda münhasır yargı yetkisine sahiptir. (2) Anayasa Mahkemesi, yürürlükteki mevzuat çerçevesinde, Cumhurbaşkanını, Başbakanı ve bakanları, ilgili suçlarından dolayı Yüce Divan sıfatıyla yargılar. Yüce Divanda savcılık görevini Başsavcı veya Başsavcı Yardımcısı yapar. Yüce Divan kararları kesindir.
DEĞİŞTİRİLMESİ ÖNERİLEN KKTC ANAYASA MADDELERİ
Madde 144 Anayasa Mahkemesinin Yetkileri (1) Anayasa Mahkemesi bu Anayasa ve yasa kurallarında gösterilen bütün konularda kesin olarak karar vermek hususunda münhasır yargı yetkisine sahiptir. (2) Anayasa Mahkemesi, yürürlükteki mevzuat çerçevesinde, Cumhurbaşkanını, Başbakanı ve bakanları, ilgili suçlarından dolayı Yüce Divan sıfatıyla yargılar. Yüce Divanda savcılık görevini Başsavcı veya Başsavcı Yardımcısı yapar. Yüce Divan kararları kesindir. (3) Anayasa Mahkemesi, yürürlükteki mevzuat çerçevesinde, siyasi partilerin mal edinimleri ile gelir ve giderlerinin doğruluğunu ve hukuka uygunluğunu Sayıştay’ın yardımıyla denetler. (4) Herkes, Anayasa’da düzenlenmiş temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü tarafından ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesi’ne başvurabilir. Başvuruda bulunabilmek için olağan kanun yollarının tüketilmiş olması şarttır. Bireysel başvuruya ilişkin usul ve esaslar yasayla düzenlenir. (5) Anayasa Mahkemesi mahkemeler arasındaki görev uyuşmazlıklarını kesin karara bağlama yetkisine sahiptir. Bir mahkeme tarafından verilmiş görevsizlik kararının kesinleşmesini müteakip, görevsizlik kararında görevli olduğu belirtilen mahkemeye süresi içerisinde başvuran kişi, o mahkeme tarafından da görevsizlik kararı verilmesi ve bu kararın da kesinleşmesi hâlinde, kararın kesinleşmesinden itibaren otuz gün içerisinde, görev uyuşmazlığının çözülmesi için Anayasa Mahkemesi’ne bir dilekçeyle başvurabilir. Anayasa Mahkemesi, başvuru üzerine, Anayasa kuralları çerçevesinde hangi mahkemenin görevli olduğuna karar verir. Anayasa Mahkemesi’nin kararı kesindir ve mahkemeler bu karara uymak zorundadır.”
YÜRÜRLÜKTE OLAN ANAYASA MADDELERİ
Madde 151 Yargıtayın Yetkileri (1) Yargıtay, Devlette en yüksek istinaf mahkemesidir; bu Anayasa ve onun gereğince yapılan yasa ve Mahkeme Tüzüğü kurallarına bağlı olarak, herhangi bir mahkeme kararının istinafına ait davalara bakmak ve karara bağlamak yetkisine sahiptir. (2) Bu maddenin (3). fıkrası kuralları saklı kalmak koşuluyla, Yargıtay, bu Anayasanın veya herhangi bir yasanın gösterdiği hallerde ilk mahkeme olarak ve istinafen davalara bakmak yargı yetkisine sahiptir. Ancak, ilk mahkeme olarak yetki verildiği hallerde, bu yetki Yüksek Mahkemenin atayacağı Yüksek Mahkeme yargıç veya yargıçları tarafından kullanılır. Bu suretle verilecek kararlara karşı Yargıtaya istinafen başvurma hakkı vardır. (3) Yetkisiz tutuklamanın kaldırılması için emirname (Habeas Corpus), bir yetkinin kullanılmasını sağlamak için emirname (mandamus), herhangi bir mahkeme veya yargı niteliğinde yetki kullanan herhangi bir makamın yanlış bir kararının uygulanmasını önlemek için emirname (Prohibition), bir makamın herhangi bir yetkiye dayanılarak işgal edildiğinin soruşturulmasına ilişkin emirname (quo warranto) ve herhangi bir mahkeme veya yargı niteliğinde yetki kullanan herhangi bir makamın kararının iptali için emirname (certiorari) çıkarmaya münhasıran Yüksek Mahkeme, Yargıtay olarak yetkilidir.
DEĞİŞTİRİLMESİ ÖNERİLEN KKTC ANAYASA MADDELERİ
Madde 151 Yargıtayın Yetkileri (1) Yargıtay, bu maddenin (3). fıkrası kuralı saklı kalmak koşuluyla, idare mahkemeleri dışındaki mahkemeler tarafından verilen kararlara karşı başvurulabilecek istinaf mahkemesidir. Bu Anayasa ve onun gereğince yapılan yasa ve Mahkeme Tüzüğü kurallarına bağlı olarak, idare mahkemeleri dışındaki herhangi bir mahkeme kararına karşı yapılan istinaf başvurularını inceleme ve karara bağlama yetkisine sahiptir. (2) Yargıtay kararları kesindir. Kesin hükümlere karşı başvurulabilecek olağanüstü kanun yolları yasayla düzenlenir. (3) Yetkisiz tutuklamanın kaldırılması için emirname (habeas corpus) çıkarma yetkisi münhasıran Yargıtay’a aittir.”
YÜRÜRLÜKTE OLAN ANAYASA MADDELERİ
Madde 152 Yüksek İdare Mahkemesinin Yetkileri (1) Yüksek İdare Mahkemesi, yürütsel veya yönetsel bir yetki kullanan herhangi bir organ, makam veya kişinin bir kararının, işleminin veya ihmalinin, bu Anayasanın veya herhangi bir yasanın veya bunlara uygun olarak çıkarılan mevzuatın kurallarına aykırı olduğu veya bunların sözkonusu organ veya makam veya kişiye verilen yetkiyi aşmak veya kötüye kullanmak suretiyle yapıldığı şikayeti ile kendisine yapılan başvuru hakkında, kesin karar vermek münhasır yargı yetkisine sahiptir. (2) Böyle bir başvuru, sahip olduğu meşru bir menfaatı, bu gibi karar veya işlem veya ihmal yüzünden olumsuz yönde ve doğrudan doğruya etkilenen kişi tarafından yapılabilir. (3) Sözkonusu başvuru, karar veya işlemin yayınlanması tarihinden veya yayınlanmadığı takdirde veya bir ihmal halinde, başvuran kişinin bunu öğrendiği tarihten başlayarak yetmiş beş gün içinde yapılır. (4) Böyle bir başvuru üzerine Yüksek İdare Mahkemesi, kararında: (a) Sözkonusu karar veya işlem veya ihmali, tamamen veya kısmen onaylayabilir; veya (b) Sözkonusu karar veya işlemin, tamamen veya kısmen, hükümsüz ve etkisiz olduğuna ve herhangi bir sonuç doğurmayacağına karar verebilir; veya (c) Sözkonusu ihmalin, tamamen veya kısmen yapılmaması gerektiğine ve yapılması ihmal olunan eylem veya işlemin yapılması gerektiğine karar verebilir. (5) Bu maddenin (4). fıkrası gereğince verilen herhangi bir karar, Devlet içerisindeki bütün mahkemeleri ve bütün organları veya makamları bağlar. Karar, ilgili organ veya makam veya kişi tarafından uygulanır ve ona göre hareket edilir. (6) Bu maddenın (4). fıkrası gereğince hükümsüz kılınan herhangi bir karar veya işlemin veya yapılmaması gerektiğine karar verilen herhangi bir ihmalin, kendisine zarar verdiği herhangi bir kişi, ilgili organ, makam veya kişi tarafından, istemi kendisini tatmin eder şekilde yerine getirilmediği takdirde, zararların tazmini veya kendisine başka bir tazminat verilmesi için dava açmak ve mahkeme tarafından saptanacak tam ve muhik bir tazminat almak ve sözkonusu mahkemenin vermeye yetkili olduğu diğer tam ve muhik bir tazminat almak hakkına sahiptir.
DEĞİŞTİRİLMESİ ÖNERİLEN KKTC ANAYASA MADDELERİ
Madde 152 İdare Mahkemelerinin ve Yüksek İdare Mahkemesinin Görev ve Yetkileri (1) İdarenin hiçbir idari işlem, ihmal ve eylemi, hiçbir hâlde idari yargının denetimi dışında bırakılamaz. (2) İdari işlemlerin ve ihmallerin hukuka aykırılığına ilişkin başvuruları incelemeye, bu madde kuralları çerçevesinde, idare mahkemeleri münhasıran yetkilidir. İdari eylemlerden doğan zararların giderilmesi istemiyle açılacak tazminat davaları münhasıran idare mahkemelerinde açılır. (3) İdare mahkemesinin görev alanına giren bir konuda başka mahkemelerde dava açılması ve bu davaların görev noktasından reddi hâlinde, bu husustaki kararların kesinleşmesinden itibaren otuz gün içinde idare mahkemesinde dava açılabilir. (4) Yüksek İdare Mahkemesi, idare mahkemeleri tarafından verilen kararlara karşı başvurulabilecek istinaf mahkemesidir. (5) Dava konusu idari işlem veya ihmalle ciddi ve makul ilgisi olanlar idare mahkemesine başvurma hakkına sahiptirler. Bir idari eylemden dolayı kişisel bir hakkı ihlal edilen kişi, zararının giderilmesi istemiyle idare mahkemesinde tazminat davası açabilir. (6) İdare mahkemesi, bir idari işlemin ya da ihmalin hukuka aykırılığı iddiasıyla yapılan bir başvuru üzerine, kararında: (A) Dava konusu idari işlemi, tamamen veya kısmen iptal edebilir veya, (B) Dava konusu idari ihmalin, tamamen veya kısmen yapılmaması gerektiğine ve yapılması ihmal olunan eylem veya işlemin yapılması gerektiğine hükmedebilir. İdare mahkemesi, dava konusu idari işlem veya ihmalle kişisel bir hakkı ihlal edilmiş olan davacının talep etmesi halinde, (A) ve (B)’deki kararlarla birlikte veya onlardan ayrı olarak, bir idari işlem veya ihmalden kaynaklanan zararın tazminine de hükmedebilir. Mahkemenin tazminata hükmetmesi durumunda, idare, kusurlu kamu görevlisine, kusuru oranında rücu eder. (7) İdare mahkemesi, bir idari eylemden dolayı kişisel bir hakkı ihlal edilen kişinin açtığı tazminat davasında, tazminat talebini kısmen veya tamamen kabul ederek tazminata hükmedebilir. Mahkemenin tazminata hükmetmesi durumunda, idare, kusurlu kamu görevlisine kusuru oranında rücu eder. (8) İdare mahkemeleri, davacının iddiasında haklı olduğunu gösteren belirtilerin bulunması ve geçici emrin verilmemesi durumunda ileride telafisi mümkün olmayacak bir zararın doğacağına veya eski duruma dönüşün çok zorlaşacağına kanaat getirilmesi durumunda geçici emir verebilirler. Geçici emrin verilmemesi hâlinde ileride verilecek nihai kararın uygulanmasının fiilen imkansız olacağı durumlarda, mahkemeler, önceki cümlede yer alan iki şartın gerçekleşip gerçekleşmediğine bakmaksızın geçici emir verebilirler. (9) Bu madde gereğince mahkemelerce verilen herhangi bir karar veya emir, Devlet içerisindeki bütün mahkemeleri ve bütün organ ve makamları bağlar. Karar veya emir, ilgili organ, makam ve kişi tarafından uygulanır ve ona göre hareket edilir. (10) İdare mahkemesi veya Yüksek İdare Mahkemesi kararını veya emrini yerine getirmeyen idare aleyhine, mahkeme kararının veya emrinin yerine getirilmemesinden doğan zararın giderilmesi istemiyle, kararı veya emri veren mahkemeye başvurulabilir. Mahkemenin idare aleyhine tazminata hükmetmesi durumunda, idare, kusurlu kamu görevlisine, kusuru oranında rücu eder. (11) Bir idari yetkinin kullanılması için emirname (mandamus), herhangi bir idari makamın hukuka aykırı bir işleminin uygulanmasını önlemek için emirname (prohibition) ve herhangi bir idari makamın hukuka aykırı bir idari işleminin iptali için emirname (certiorari) çıkarmaya münhasıran Yüksek İdare Mahkemesi yetkilidir. Bu emirnamelerin ısdarı için yapılan başvurularda, mahkeme aksine karar vermedikçe, duruşma yapılmaz. Bu başvurulara ilişkin usul ve esaslar yasada düzenlenir. (12) İdare mahkemelerinde ve Yüksek İdare Mahkemesi’nde uygulanacak yargılama usulü, idari yargının işlevi göz önünde bulundurularak yasayla düzenlenir. (13) İdari yargıda dava açma süresi, idari işlemin, ihmalin ya da eylemin öğrenilmesi tarihinden itibaren başlar. Dava açma süresi en az 75 gündür. Yasada düzenlenecek dava açma süresi geçtikten sonra açılan davalar, mahkemenin davanın görülmesinde kamu yararı bulunduğuna karar verdiği istisnai durumlar saklı kalmak kaydıyla, mahkemelerce reddedilir.”
Editör: TE Bilisim
